Interview 'Volwassen worden voor volwassenen'

In ‘Volwassen worden voor volwassenen’ laat Elmer Hendrix je zien waarom zaken zoals jaloezie, oordelen, ruzie maken en behoefte hebben aan erkenning horen bij een ‘nog niet volwassen bewustzijn’. En waarom aspecten die we doorgaans in onze maatschappij als positief beschouwen, zaken zoals loyaliteit, jezelf wegcijferen en het hebben van moraal, eigenlijk helemaal niet passen bij emotioneel volwassen zijn. Werkelijk volwassen zijn is het onder ogen komen van angsten, vastgeroeste patronen en bevroren emoties waardoor deze plaats kunnen maken voor speelsheid en soepelheid.

Tijdens de boekpresentatie op 18 februari in het Posttheater in Arnhem werd Elmer door Jessica van Spengen geïnterviewd over de inhoud van het boek. Je leest het uitgewerkte interview hieronder.

‘Als je werkelijk begint te groeien sta je niet meer toe dat anderen de volheid van jouw leven beperken’
Zeker 90% van de mensen die in leeftijd volwassen zou mogen zijn, is dat niet. Heb je bij Elmer Hendrix een opleiding gevolgd, hem leren kennen via een podcast of interview of op een andere manier? Dan heb je hem in ieder geval deze uitspraak weleens horen doen. Wat bedoelt hij met deze uitspraak? Wanneer ben je volwassen? En als je het nog niet bent, hoe kun je het dan worden? Elmer schreef er een boek over: ‘Volwassen worden voor volwassenen’.

Wat betekent ‘volwassenheid’ voor jou? 
Dat is het vermogen hebben tot zelfreflectie, tot kritisch zelfonderzoek. En ook het handelen naar de bevindingen die je daar in tegenkomt.

Als je volwassen moet zijn om daartoe in staat te zijn, zijn veel mensen dat dan?
Nee. Mijn voorzichtige schatting is dat ongeveer 90% van de mensen onvolwassen is, in allerlei gradaties natuurlijk. Het kan variëren van heel onvolwassen tot redelijk volwassen.

Hoe kan het dat er zo weinig mensen, in jouw optiek, op een natuurlijke manier volwassen worden?
Meestal omdat ouders ook niet zo volwassen zijn en zelf nog met kindstukken en traumastukken te maken hebben die niet aangekeken zijn. Daar is vaak (nog) geen bewustzijn over. En als je verder om je heen kijkt, dan zie je ook niet de beste voorbeelden.

Want als jij op een natuurlijke manier volwassen wilt worden, dan is dat een kwestie van goed afkijken hoe een ander het doet? 
Ja, in eerste instantie kijk je naar je ouders. Mocht je het geluk hebben dat zij volwassen zijn, dan groei jij op tot een volwassen persoon. Er zullen dan niet zoveel kindpijnen ontstaan. Je ouders kunnen die namelijk opvangen. Ontstaan er bij jou als kind wel trauma’s, dan kunnen je ouders dat over het algemeen heel goed opvangen.

Indien je ouders volwassen zijn dan ga je vervolgens als kind naar school en kom je daar de kinderen van onvolwassen ouders tegen. Die reageren anders dan jij op situaties. En je krijgt te maken met leraren, die ook niet allemaal even volwassen zijn. De ouders van je vriendjes zijn dat ook niet. Dus je krijgt te maken met allemaal voorbeelden. Dan wordt het heel moeilijk voor jou als kind om op school te reageren op de manier je van huis uit hebt meegekregen.

Je zou kunnen zeggen, het is spijtig. Er zijn dus heel veel mensen onvolwassen. Dan kunnen we dat misschien beter accepteren dan naar iets te streven wat misschien totaal niet mogelijk is?
Gelukkig is de mens erg flexibel. Op het moment dat je meer bewustzijn begint te ontwikkelen, en dat gebeurt meestal wanneer je je eigen problemen tegenkomt in het leven, dan heb je er op een gegeven moment zo’n genoeg van dat je aan jezelf wilt werken. Je gaat meer zelfonderzoek doen. Je gaat misschien bepaalde therapieën volgen en dan kom je erachter waarom jij niet zo volwassen bent, en waar jouw pijnpunten liggen.

Die moet je dan aankijken en daar moet je mee aan de slag? 
Ja. En dat is natuurlijk een heel proces. Want er zijn vaak patronen die ingesleten en vrij belastend zijn voor je, alleen heb je die niet zo in de gaten. En die omdraaien is nogal wat.

Want het is vaak erg ingesleten. Vaak is sprake van een druppeltrauma; patronen die er heel langzaam van jongs af aan zijn ingedruppeld. En dat zijn de meest hardnekkige.

Ben jij eigenlijk volwassen?
Ja.

En hoe lang al?
Eigenlijk mijn hele leven al (lacht). Nee hoor, ik denk pas een jaar of 10.

Oh, dus ook nog niet zo lang? 
Nee. Nadat mijn proces op gang is gekomen volgden er een aantal heftige jaren. Daarna heb ik nog zo’n 8 tot 10 jaar nodig gehad om mijn pijnpunten aan te kijken. Natuurlijk kunnen er ook nu nog steeds thema’s van heel vroeger opspelen. Alleen is dat niet erg, ze zullen mij niet meer meenemen. Als je onvolwassen bent, dan word je simpelweg meegenomen door de emotie die zich op dat moment aandient. Mij gebeurt dat niet meer zo snel.

Hoe ging jij dit bij jezelf waarnemen? Dat je dacht: dit is mijn probleem, ik ben dus niet volwassen. Of heb je dat niet zo benoemd voor jezelf?
Dat laatste, ik heb het niet zo benoemd. Wat ik merkte is dat ik gewoon heel veel pijnpunten tegenkwam. Veel onmacht en alles wat daarbij kwam kijken. Ik begreep natuurlijk wel dat ik daar zelf mee aan de slag moest. En dat er dingen waren die met mijn verleden te maken hadden. Dat ik daardoor op een heleboel situaties vaak onvolwassen reageerde.

Je maakt daarin onderscheid in het lichamelijk volwassen worden en het emotioneel volwassen zijn. Want daar hebben we het over, hè?
Ja. Ik ben het zo gaan noemen door de trainingen die ik geef. Daar wordt vaak over volwassenheid gesproken. Toen begon ik te bedenken: volwassenheid, wat bedoel ik daar nou eigenlijk mee? Wat is dan volwassenheid? Daardoor ben ik dat zo gaan benoemen. Volwassenheid heeft inderdaad voor mij alles te maken met een emotionele volwassenheid.

Jij zag dus bij jezelf punten die onvolwassen waren en dacht: daar moet ik iets mee, daar loop ik tegenaan. Maar die verander je niet zomaar. Een goede therapeut kan je daar misschien bij helpen, schrijf je in je boek. Maar is dit met therapie op te lossen? Of gaat dit ook om een fase in je leven of een ontwikkeling die je door moet maken in de tijd die daarvoor staat? Kun je dit zogezegd wel ‘aanpakken’? 
Ja, op zich wel. Als eerste dien je het natuurlijk zelf op te pakken. Je dient je er bewust van te worden dat je überhaupt thema’s hebt waar je tegenaan loopt. Waardoor je onvolwassen gedrag vertoont. Die bewustwording is belangrijk. Je hebt natuurlijk mensen die hun hele leven lang onvolwassen gedrag blijven vertonen. Wanneer ze zich dat niet realiseren leven ze daar gewoon mee. De bewustwording daarover is belangrijk. En dan ga je onderzoeken hoe je ermee aan de slag kunt gaan. Het allerbelangrijkste is dus veel zelfonderzoek doen. Het kan zijn dat je daar hulp bij nodig hebt. Dat kan met een goede therapeut. Dat kan door het doen van familieopstellingen. Eigenlijk door naar binnen te gaan en heel kritisch te onderzoeken wat er in jou leeft en speelt.

Is dat iets waar je dagelijks mee bezig moet zijn? 
Ja, dat is niet iets wat je af en toe doet. Dat vraagt van je dat je wakker in het leven staat. Dat als er iets gebeurt waar je op reageert, dat je naar die reactie kijkt. Soms ben je gewoon te laat om die reactie te voorkomen. Zeker in het begin. Neem dan toch de tijd om het voor jezelf te onderzoeken. Wat werd er nou geraakt bij mij? Ik reageer zo op deze situatie. Ik ben me er nu bewust van dat ik zo reageer. En ik begin me ook te realiseren dat dit niet zo’n handige manier is om te reageren. Waarom reageer ik zo?

Ga jezelf die vragen stellen en voelen vanuit welke emotie je reageert. Dan zul je erachter komen dat het meestal vanuit een secundaire emotie is. En dat daaronder juist een heel diepe pijn zit.

Jij zegt het zo even makkelijk. Wat zelfonderzoek doen, erover lezen, en praten… Maar je zegt ook dat je wordt opgevoed door ouders die waarschijnlijk ook niet emotioneel volwassen zijn. Het is ook wel ingewikkeld, toch?
Klopt. Het is ook nogal wat. Dat geldt sowieso voor het aan jezelf werken. Een quick fix bestaat niet. Iets wat je in 40 jaar opgebouwd hebt is niet binnen twee jaar weg. Dat heeft gewoon echt tijd nodig en kan jaren en jaren kosten. En misschien wel de rest van je leven. Dat is natuurlijk niet erg. Want gedurende dat hele proces zal hoogstwaarschijnlijk ook, naast alle pijnpunten die je tegenkomt, de kwaliteit en de diepte van je leven toenemen.

Maar, je zou ook een andere keuze kunnen maken. Je zou kunnen zeggen: ik heb wat onvolwassen stukken. Ik heb het boek van Elmer Hendrix gelezen. Het resoneert hier en daar. Dat schuurde en voelde al als een flinke klus. Ik laat het hierbij. Is dat een optie? Kun je zeggen ik doe het niet? Ik leef gewoon lekker door op mijn onvolwassen manier?
Ja, ik denk wel dat je dat kan zeggen. Alleen, als je het gelezen hebt en je bent je er bewust van geworden dat je op bepaalde punten onvolwassen gedrag vertoont, dan zul je een volgende keer niet aan ze voorbij kunnen gaan. Want je bent je er bewust van geworden. Er is dan een zaadje geplant, iets wakker geschud wat maakt dat je er niet meer helemaal aan voorbij kan gaan. Je kan nooit meer terug naar hoe het daarvoor was.

Zoals een duiveltje uit een doosje. Het poppetje kan er niet meer in terug?
Nee, je kunt niet meer helemaal terug. De deur blijft echt op een kier staan. 

Je ziet wel mensen die heel verantwoordelijk bezig lijken te zijn. Ze hebben een gezin of leiden een bedrijf. Maar achter een façade van ‘volwassenheid’ blijken ze dan eigenlijk heel onvolwassen te zijn. Hoe zie jij dit?
Ja, dat kan heel goed. Het voorbeeld dat ik geef in mijn boek is dat van sommige ‘verlichte meesters’. Soms lijken die op bepaalde gebieden verlicht en op emotioneel vlak zijn ze dan nog helemaal niet volwassen. Dan krijg je de verhalen over leerlingen die worden misbruikt, bijvoorbeeld.

Even een zin uit je boek Elmer. ‘Als je volwassen bent dan sta je niet meer toe dat de volheid van je leven wordt ingeperkt door het gebrek aan bewustzijn van anderen.' Dat vond ik een hele mooie…
Ja. Als je nog onvolwassen bent op een aantal belangrijke punten dan kan het zijn dat je gemanipuleerd wordt door andere mensen. Dat zij al hun problemen en sores bij jou willen neerleggen. Dat ze proberen jou verantwoordelijk te maken voor bepaalde zaken die alleen hen betreft. Dat ze jou willen meeslepen in iets. Als jij volwassener wordt gaat dat simpelweg niet meer. Dat sta je gewoon niet toe. Daar stel je onmiddellijk een grens. En over het algemeen, als je werkelijk volwassen geworden bent, hoef je dat bijna niet meer te doen, want die mensen vinden jou eigenlijk niet meer.

Er kleeft niks meer aan je? 
Exact. Jouw frequentie is als het ware veranderd. Mensen die jou konden vinden op die frequentie kunnen dat nu niet meer. Je bent op een andere zender gaan zitten.

Ervaar je dat zelf ook zo? 
Dat vind ik moeilijk te zeggen. Vroeger kwam ik in omgevingen met veel reuring. Dat is nu veel minder. Ik geef les in dit werk. Dat is juist een plek waar mensen voor bewustzijnsgroei komen. Dus dit kan ik moeilijk zeggen.

Jij begeeft je gewoon vaak tussen volwassen mensen?
Nou, in ieder geval tussen mensen die bereid zijn om te groeien. 

Jij bevindt je dus in die wereld. De meeste mensen die bij jou komen staan er wel voor open om te groeien. Maar wat als je in een groot commercieel bedrijf werkt. Dat heb jij zelf natuurlijk ook meegemaakt. Dan kom je elke dag weer in dat leven. Hoe gaat dat?
Ik heb het geluk gehad, de laatste zes jaar van mijn andere werkende leven. Toen was ik projectmanager in Amsterdam. Ik had een zeer volwassen leidinggevende. En redelijk volwassen collega’s. Dus er waren nauwelijks issues waar ik mee moest dealen.

Wist je dat toen, dat je baas zo volwassen was? Of zag je dat later in?
Nee, dat had ik al heel snel in de gaten. Het viel me op hoe hij in het leven stond. Hoe je een gesprek met hem kon voeren. Dat hij weinig pijnlichaam reacties had. Eigenlijk geen secundaire emoties. Hij was heel concreet, op een heel open en goede manier. Dat was echt heel plezierig.

En had deze man ook veel aan zichzelf gewerkt, of was dit gewoon een uitzondering? Iemand die door volwassen ouders was grootgebracht?
Dat weet ik eigenlijk niet. Misschien een persoon die weinig getraumatiseerd is opgegroeid. En vanuit dat bewustzijn misschien die houding heeft aangenomen.

Maar stel: ik moet morgen toch weer naar mijn werk. Naar een bedrijf waar anderen hier niet zo mee bezig zijn. Terug naar mijn manager die snel boos wordt of emotioneel reageert. Tamelijk onvolwassen. Hoe ga je daar dan mee om?
Daar kan ik twee dingen over zeggen. Ten eerste zit je je dan in een prachtige leeromgeving. Je kunt je binnen die wereld afvragen hoe je hierop gaat reageren. Hoe je je grenzen aan kunt geven. Ten tweede is het wel zo dat als die wereld te onvolwassen is, je er niet meer kunt blijven. Dan ga je weg. Ik denk dat je weinig keuze hebt dan. Als je werkelijk begint te groeien, je bewust wordt, dan kun je niet meer toestaan dat andere mensen de volheid van jouw leven beperken.

Dat klinkt eenvoudig. Het is natuurlijk niet zo'n makkelijke beslissing als je een hypotheek hebt en schoolgaande kinderen.…
Klopt. Vandaar mijn eerste punt. Hoe kan ik met deze werkomgeving omgaan op een manier die niet te belastend voor mij is? Zodat ik op een plezierige manier mijn werk kan doen maar tegelijkertijd mijn eigen groei niet laten beperken door de collega’s? En dat kan natuurlijk heel goed. 

Hoe dan? 
Door iedere keer heel duidelijk je grenzen aan te geven en door je staande te houden.
Als het te extreem wordt, dan wordt het heel moeilijk om te blijven. 

Als je je heel veel bevindt tussen mensen die vooral met zelfontwikkeling bezig ze zijn, krijg je dan niet een vertekend beeld van de wereld? 
Nou, als ik dat had dan zou ik niet zo stellig zeggen dat 90% van de mensen onvolwassen is. 

Een andere zin uit je boek: niet je ego vernietigen maar je ego bevrijden van belastende patronen. Dat is ook wel makkelijker gezegd dan gedaan toch?
Ja, zeker. Het is überhaupt een bewustwordingsproces. Zeker als je geconditioneerd bent op een belastende manier. Iets wat je in 20, 30 of 40 jaar of nog langer hebt opgebouwd daar kom je niet zomaar vanaf. Dat is echt een proces.

Het doel van het boek is ook om mensen bewust te maken van waar ze nog emotioneel onvolwassen zijn. Zodat ze de mogelijkheid hebben om daarmee aan de slag te gaan. En dat het niet makkelijk is dat is duidelijk. Het is heel simpel, maar niet makkelijk. Dat realiseer ik me heel goed.

Het gaat dus niet om je ego ‘vernietigen’. Sommige mensen zeggen: ‘Ik moet van mijn ego af…’
Wat mij betreft niet. Ego is natuurlijk ook een containerbegrip geworden. Wat mij betreft heeft iedereen een ego. Je bent op deze planeet begonnen met een hopelijk gezond ego. Alleen als er allerlei belastende patronen doorheen komen spreek je van ‘conditionering’. Dan krijgt iemand wat we zeggen een ‘overmatig ego’ of juist een ‘ondermatig ego’. Dat je ego in balans is op een gezonde manier dat is belangrijk.

De manier waarop je met je omgeving omgaat, en hoe je reageert op anderen, dat is een soort toetssteen. Als je iedere keer emotioneel reageert op je omgeving dan weet je dat je nog wat uit te zoeken hebt.

Zeker op emotioneel gebied. Als jij mij bijvoorbeeld aanvalt dan kan ik boos reageren. Dat is een functionele boosheid. Ik word aangevallen, verbaal of op een andere manier, en ik reageer daar boos op. Dat is een primaire functionele boosheid. Als de aanval daarmee afgeslagen is, is de boosheid ook weer weg.

Maar als dat op een andere manier gebeurt, als ik jou helemaal niet aanval, dan speelt er iets anders. Jij zegt iets tegen mij en ik reageer daar heel heftig op. Dan speelt er iets anders.

Je beschrijft ook hoe het zich uit. Mensen met onverwerkte stukken uiten die in secundaire emoties. Die hebben de functie, schrijf je, om primaire emoties af te dekken. Als begeleider of therapeut moet je zorgen dat iemand uit zijn secundaire emoties komt. Hoe doe je dat?
Als iemand in een secundaire emotie zit heeft die persoon altijd een verhaal in het hoofd en is dan niet in de realiteit van dit moment. Dus als je op dat moment bij wijze van spreken zegt, jij zit naast me, blijf heel even stil. Dan zeg je: kijk me aan en blijf me recht in de ogen kijken. En vertel me nog een keer wat er gebeurt. Dan zijn ze door mij aan te kijken zo in verbinding met de realiteit dat het heel moeilijk wordt om in het verhaal te blijven. En dan gaan ze uit het verhaal weg en kun je vragen stellen over datgene waar het om gaat.

Dus het erbij laten stilstaan en laten voelen, in plaats van het in het hoofd blijven?  Zoals jij vaak bij familie opstellingen zegt: wat voel je nu?
Ja. En iemand daar dan steeds ook weer naar terugbrengen. Wat voel je? Als er boosheid is, dan geef je dat eerst de ruimte en dan vraag je wat iemand daaronder eigenlijk voelt. Er is stilte voor nodig, je moet even aanwezig zijn. En laat iemand de ander dan in de ogen kijken. Dat is belangrijk om uit het verhaal te komen en in het lichaam. Het lichaam is echt de enige plek waar het allemaal gebeurt.

Zou je zonder ‘het hoofd’ emotioneel volwassen kunnen worden? Door het doorvoelen van oude pijn? Of is daar toch nog iets anders voor nodig?
Ook je denkvermogen heb je daarbij nodig. Je analytisch en onderzoekend vermogen zijn belangrijk. Bijvoorbeeld om overtuigingen te onderzoeken. Een overtuiging die je door conditionering meegekregen hebt. Als je je daarvan bewust begint te worden dan dien je heel kritisch te gaan nadenken daarover. ‘Dit heb ik altijd geloofd en hoe zit het nou echt?’ Om te gaan onderzoeken en om te bepalen waar het precies vandaan komt. En als je dan weet waar het vandaan komt dan kun je misschien voelen. Want het is meestal een combinatie van je denkvermogen gebruiken en voelen.

Ik kan me voorstellen dat heel veel ouders die ook in de opleiding zitten of jouw boek lezen het gevoel krijgen van ‘als ik het maar goed doe’. Want als je zelf nog veel moet doorvoelen en verwerken en leren, wat geef je dan door? Wat zou je tegen die mensen zeggen?
Blijf vooral aan jezelf werken, want alles wat je voor jezelf doet heeft uiteraard effect op jou. Dat is het allerbelangrijkste. En het heeft als bijkomend voordeel over het algemeen een ontlastend effect op de kinderen.

Je noemt vaak de ouders, die ook niet volwassen zijn en dat dus doorgeven. Het is dus transgenerationeel?
Dat is het zeker. Als bijvoorbeeld een aantal generaties geleden de ouders onvolwassen waren, en hun kinderen, en hun kinderen, dan verandert er niet zoveel.

We leven nu wel in een tijdperk waarin mensen het over het algemeen redelijk goed hebben. In ieder geval materiaal gezien. En ze hebben ook de tijd om naar zichzelf te kijken. Als je constant moet overleven en daar mee bezig bent, dat is er weinig ruimte voor introspectie.

Zijn er aspecten die jij tegenkwam bij het schrijven waar je zelf ook weer op stuitte? Of die je verrasten of verbaasden? Is, kortom, het schrijven van je boek ook een soort onderzoek geweest?
Dat valt op zich mee. Het ging vooral om het inventariseren van alle onderwerpen, de aspecten van onvolwassenheid. Dan hoorde ik weer iets, een aspect, dat ik goed kon gebruiken. Maar ik had al wel duidelijk wat ik erover wilde schrijven.

Gaat dit automatisch resoneren?
Dat is voor iedereen anders. Het kan je wakker schudden, het kan een feest van herkenning zijn. Mensen moeten er misschien om lachen en gaan weer verder. En het kan mensen in beweging brengen. Soms heeft het te maken met een trauma dat eronder ligt en dat is bij iedereen anders. En soms uit het zich anders maar gaat het over hetzelfde soort trauma. Dus je kunt het zien als aspecten van herkenning om bij de oude trauma’s en oude conditioneringen te komen.

Stel, iemand leidt het familiebedrijf en voelt een grote loyaliteit naar zijn ouders. Daar heeft hij last van. Dan heeft dit dus met loyaliteit te maken?
Dat kan, maar in dit geval kan het bijvoorbeeld ook zijn dat deze persoon meer resoneert op ‘je schuldig voelen’. En dat van daaruit de herkenning komt naar het onderliggende thema. Dus het kan zijn dat verschillende personen met hetzelfde probleem of een soortgelijk verhaal op andere aspecten aanslaan.

Een ander aspect waar je over schrijft is trots. We kennen allemaal de ouders die langs een sportveld staan, trots op hun kind. Als je dat weghaalt, haal je dan ook niet een beetje de glans van het leven weg?
Ik zou zeggen, geniet vooral van je kind dat bijvoorbeeld voetbalt. Alleen realiseer je wel dat als je daar trots op bent er altijd een deel voortkomt uit een gevoel van: het is mijn prestatie, want ik heb dit kind grootgebracht. Als je je dat realiseert kun je nog steeds volop genieten van je kind wat plezier aan het maken is. Daar gaat het om. Daar kun je een heel warm, liefdevol en dankbaar gevoel van krijgen. En dat is iets anders dan je trots voelen.

En over die glans…?
De glans verdiept zich. Alleen alle ruis om die glans heen, die mensen verwarren met leven, die verdwijnt. Mensen komen steeds meer in contact met de volheid van het leven, die gewoon veel stiller is. En allesbehalve saai natuurlijk. De vreugde neemt veel meer over. Er wordt ook veel meer plezier gemaakt. Speelsheid krijgt meer de ruimte.

Is dat wat overblijft als je het gezonde ego weer de kans geeft?
Ja, levendigheid, blijheid, plezier, vreugde. En waar het nodig is ook pijn en verdriet.

Het drama valt weg uit je leven. Er is geen drama meer.

In je boek schrijf je ook over het niet hebben van een vrije wil, pas aan het eind van het boek.
Ik heb dit opzettelijk aan het eind gezet zodat mensen niet worden afgeschrikt. Dat geldt ook voor de tekeningetjes over Bewustzijn met een hoofdletter B. Heb je er belangstelling voor dan lees je het, en vind je het onzin laat je het gewoon zitten.

Het is wel interessant wat je zegt: ik wilde mensen niet afschrikken…
Ik vind het leuk dat het boek gelezen wordt. Mogelijk hebben mensen nog een behoorlijke mate van onbewustzijn, maar hebben ze wel voldoende bewustzijn om het boek te kopen. Of ze hebben het cadeau gekregen van iemand die een hekel aan ze heeft (lacht). Dat kan natuurlijk ook. Als je gelijk begint over Brahman en Atman en over Bewustzijn met een hoofdletter B, dan zal iemand mogelijk gelijk afhaken.

Toch nog even… jij bent niet zo van het ‘helpen’. Wel van het inspireren. Waarom houdt jou dit zo bezig? Waarom wil jij aan de wereld vertellen wat je moet doen om volwassen te worden?
Omdat ik het zelf een heel boeiend onderwerp vond. Ik vond het vooral leuk om erover te vertellen en dus om erover te schrijven. Dat mensen daar mogelijk iets aan hebben dat is een mooie bijkomstigheid.

Voor wie is dit boek, voornamelijk voor jouw cursisten?
Nee, voor iedereen die nog vormen van emoties tegenkomt. Die nog emotioneel onvolwassen is. Ik hoop dus ook dat de titel van het boek prikkelt, ‘Volwassen worden voor volwassenen’. Dat mensen denken, waar gaat dit over?

Wat wil jij nog van jezelf laten zien en horen?
Ons bedrijf heeft de missie om het systemische werk te verspreiden. Ik zelf niet per se. Mijn missie is, als ik het zo mag zeggen, dat ik alleen maar wil doen wat ik leuk vind. En heel toevallig vind ik dit ontzettend leuk en vervullend.

Hoe verklaar jij dat er zoveel aandacht is nu voor het systemisch werk en de familieopstellingen?
Het zijn allemaal mensen die dingen bij zichzelf willen onderzoeken, hiermee aan de slag gaan. Waarom nu, geen idee.

Heeft het iets met deze tijd te maken?
Waarschijnlijk begint het collectieve veld van mensen die hiermee bezig zijn te groeien. Als een collectief veld groeit dan haken mensen daar op een natuurlijke manier op in, zonder erover na te denken. Dus het lijkt erop dat er meer bedding is, dat de grond er rijp voor is. Dat het kan ontstaan.

Als je kijkt naar het punt van volwassenheid zou je kunnen zeggen dat dit iets positiefs is. Dat we dat met z’n allen dus heel graag willen?
Nou, ik krijg natuurlijk alleen de mensen die willen. De hele grote groep die niet wil en die een beetje meer richting het onbewustzijn beweegt, die zie ik niet verschijnen. Die komen niet bij ons.

Maar als ik kijk naar dat in de dualiteit alles yin yang is dan zal het een groep zijn die groeit naar meer bewustzijn en daarmee ook naar meer volwassenheid. En er zal misschien net zo’n grote groep zijn die meer de andere kant op gaat. Dus ik weet het niet.

Het is niet zo dat jij denkt dat dit aan het verschuiven is?
Nee. Als ik naar Oekraïne kijk, naar Israël, dan heb ik niet echt die indruk.

Komt er nog een volgend boek?
Bij ieder boek voelde ik dat ik het wilde schrijven. Ik geloofde nooit dat er dan nog een volgend boek zou komen. Dus er moet eerst weer inspiratie komen voor een onderwerp.
Zo ging dat ook bij het boek over de Tao. En later kwamen deze aspecten voorbij. Dus eerlijk gezegd heb ik geen idee.